Ջուրը ջրաղացը տարել է՝ մենք չախչախի հետևից ենք ընկել

8-րդ դասարանի պատմության դասագրքի գլուխներից մեկը վերնագրված է՝ «Արևելյան Հայաստանի բռնակցումը Ռուսաստանին», իսկ Թուրքմենչայի պայմանագիրը որակվում է որպես Արևելյան Հայաստանի «բռնակցում»:

Ես սովորաբար էսպիսի հարցերին մատների արաքով եմ նայում, որովհետև գիտեմ, որ ամեն ինչ կընկնի իր տեղը, եթե Հայաստանում լինի հայաստանակենտրոն, հայ ժողովրդի ազգային արժեքների ու շահերի վրա հիմնված կառավարություն և իշխող էլիտա:

Հենց սկզբից ասեմ, որ եթե այս տողերն ընթերցող մեկնումեկը կկարծի, թե ես գրում եմ, որովհետև «ռսաստրուկ» եմ կամ «հակաարևմտական», թող գնա թան խմելու. սա իր համար չէ:

Հիմա անցնեմ «նամակիս բուն իմաստին»:

Պատմություն իմացող մեկը կարո՞ղ է ապացուցել, որ 18-րդ դարի վերջին ու 19-ի սկզբին Թուրքմենչայի պայմանագրի առարկա տարածքներում Հայաստան անունով պետություն կար: Այո, Արցախի որոշ հատվածներում 5 մելիքություն պահպանվել էր՝ թուրքական ու պարսկական արշավանքներից հետո, բայց նույնիսկ այդ մելիքություններն էլ էին, դեռևս 18-րդ դարի սկզբում, խնդրում Եվրոպայի և Ռուսաստանի քրիստոնյա արքաներին, որ իրենց ԱԶԱՏԵՆ պարսկական (մահմեդական) լծից: Նկատեք՝ ԱԶԱՏԵՆ:

Փոխարենը պատրաստ էին իրենց ունեցած հարաբերական սուվերենությունից զիջումներ անել՝ այդ երկրներից թագավորներ ընդունել՝ իրենց վրա իշխելու համար, զենք ու զորք տրամադրել փրկիչներին, պատանդներ տալ և այլն: Հիմա պատմական փաստաթղթեր չեմ բերի, շատ տեղ կզբաղեցնի: Բայց, որպես ամենահամախումբ ձեռնարկ, կարող եք վերցնել իրավաբանական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Յուրի Բարսեղովի 2008 թվականին հրատարակված «Нагорный Карабах в международном праве и мировой политике» փաստաթղթերի ֆունդամենտալ ժողովածուն, որտեղ ամեն ինչ սևով սպիտակի վրա գրված է:

Բայց եկեք խոսենք տերմինաբանությունից. Այսինքն, կար Հայաստան, այդ Հայաստանն ուներ անկախություն, իր անկախության համար պայքարում էր ռուսների դեմ, իսկ էդ ռուսները մեկ էլ որոշեցին գալ ու Հայաստանը «բռնակցե՞լ»: Բա պարսիկնե՞րն ինչ ասեն:

Լավ, ենթադրենք, թե դասագրքի հեղինակները հե՛նց էլ ուզում են մեր ժողովրդի մեջ ռուսատյացություն սերմանել, որպեսզի տեղը արևմտամետություն ծլի: Բայց չեն հասկանո՞ւմ, որ մենք ուղեղ ու ընտանեկան-գերդաստանային հիշողություններ ունենք: Այսօրվա Հայաստանի որ մարզում նայես՝ է՛լ խոյեցի, է՛լ սալմաստեցի, է՛լ բայազետցի, վանեցի ու արճեշցի... էդ մարդիկ նաև նույն Թուրքմենչայի ու Ադրիանապոլսի (1828-29թթ ռուս-թուրքական պատերազմ) պայմանագրերի արդյունքում հնարավորություն ստացան պարսկական ու թուրքական լծից ազատվել ու տեղափոխվել այսօրվա Հայաստանի տարածք: Նայեք մեր շատ ազգանունների՝ Խոյեցյան, Արեշյան, Վանեցյան, Մշեցյան և այլն:

Այո, ես այդ խառնախշտիկ տառակույտով անուն ունեցող նախարարությունից այլ բան չեմ էլ սպասում, բայց նաև զարմանում եմ, որ դա քննարկում ենք՝ իրենց «խելքի բերելու» սպասումով:

Մեզ իրենց «խելքի բերել» պետք չէ, նրանց հեռացնել է պետք իշխանությունից, Հայաստանից, հայ ժողովրգի հիշողությունից ու հայոց պատմությունից: Այ է՛դ ժամանակ ամեն ինչ իր տեղը կընկնի: Իսկ եթե որոշել են անցնել տոտալ ռուսատյացության, թող Վահե Ղազարյանն օվիրում պայմանավորվի՝ Նիկոլին արտահերթ սպասարկեն, ու անունը փոխի Նիկողոսի, իսկ հայրանունը… Կներեք, բայց վստահ չեմ, որ Վովան, էս դեպքում, Վլադիմիրն է: Վլադիմիրը Մոնոմախն է, Վիսոցկին է, Պուտինն է …

Հ.Գ. 1

Հոդվածս արդեն ավարտում էի, երբ իմացա, որ որոշվել է դասագրքում փոփոխություն անել: Չգիտեմ, թե փոփոխված տարբերակում ինչպես կգրեն. չի հետաքրքրում, որովհետև դրանի՛ց էլ ոչինչ չի փոխվում:

Հ.Գ. 2

Հոդվածի նկարը (հեղ. Ֆրանց Ռուբո 1856-1928) կոչվում է «Երևանի բերդի հանձնումը», իսկ հանձնողները, ինչպես երևում է նկարում, պարսիկներն են:

Էդուարդ Սարիբեկյան

Մեկնաբանություններ